‘Van de manier waarop ontwerpers kijken (altijd vanuit de eindgebruiker), kunnen we heel veel leren’

‘93% van de respondenten ziet de inzet van een ontwerper als meerwaarde’

Wieteke Hoftijzer, ideation consultant netbeheerder Alliander:

Wat heeft de samenwerking tot nu toe concreet opgeleverd, wat hebben jullie van het project/elkaar geleerd?

‘We zijn begin april 2024 gestart met de samenwerking met Fillip Studios. Het doel was om te komen tot één project waarbij ontwerpers concreet konden worden ingezet bij de uitdagingen van Alliander. Dat heeft uiteindelijk geleid tot drie (!) projecten waarbij ontwerpers aan de slag zijn gegaan,om bij te dragen aan de creativiteit binnen de organisatie van Alliander.

Een van de projecten was het ontwikkelen van een installatie voor een onderzoek dat we hadden uitgevoerd onder (kleinverbruik)klanten die een grotere aansluiting hadden aangevraagd. Bij de installatie zag je quotes van verschillende klanten op de muren geprojecteerd en tegelijkertijd hoorde je deze quotes. Deze installatie is uiteindelijk op een grote leiderschapsdag van Alliander getoond. Het doel was om de klant letterlijk hoorbaar te maken.

Het tweede project ging over het opnieuw vormgeven van onze interne ‘Club voor Innovatie’. Tom Kortbeek van Fillip Studios heeft een aantal verschillende manieren voorgesteld, waarop we de community opnieuw kunnen insteken. Dat loopt nog.

Het derde project vormde de betrokkenheid van twee ontwerpers bij een designsprint van een innovatieteam. Zij betrekken de burger bij het vinden van een goede locatie voor middenspannningshuisjes, waarvan er heel veel moeten worden geplaatst. Met als hoofdvraag: hoe kun je mensen die de wijk het beste kennen, bij zoiets betrekken?

Uit een eerste meting die we hebben gehouden onder innovatiemensen binnen Alliander blijkt dat 93% van de respondenten de inzet van een ontwerper als meerwaarde ziet. Helaas weet het merendeel van de respondenten een ontwerper nog niet te vinden als ze deze zouden willen inzetten (54,2%).’

Wat is het bijzondere aan de ‘ontwerpende aanpak’ vanuit jullie perspectief, hoe werkt het?

‘Vanuit Alliander hebben we een grote opgave in de energietransitie. Deze transitie doen we voor en met de samenleving. Om deze transitie zo goed mogelijk te kunnen doen hebben we zo veel mogelijk perspectieven nodig. In de ontwerpende aanpak zit heel duidelijk het standpunt van de eindgebruiker.’

Wat zijn de plannen of uitdagingen nu, waar ligt de potentie/liggen de voornaamste kansen het komende halfjaar?

‘Het belangrijkste is dat we de ontwerpende aanpak zo concreet mogelijk maken zonder deze plat te slaan. Dit betekent dat we de potentie van deze aanpak bij zo veel mogelijk collega’s voelbaar én zichtbaar maken. Dit doen we door met elkaar (Fillip Studios en de InnovatieHub van Alliander) te onderzoeken bij welke vraagstukken én op welke momenten we ontwerpers kunnen betrekken. Kan een ontwerper alleen een rol spelen bij vraagstukken die in de verkennende of ideation-fase zitten? Of gedurende alle fasen in het innovatieproces? En welke vraagstukken lenen zich het beste voor een ontwerpende aanpak? Zijn dat vraagstukken waarbij het gaat om de fysieke ruimte of het maken van iets fysieks? Of kan dat ook bij meer abstracte vraagstukken? Dat zijn we allemaal aan het onderzoeken.’

Zou creativiteit/ontwerp niet een structureel onderdeel uit moeten maken van ieder bedrijf of iedere organisatie die een beetje ambitie heeft en wil blijven vernieuwen en impact maken?

‘Ja, natuurlijk! Het is een verrijking van de manier waarop we innoveren. De energietransitie doen we voor iedereen, maar daarvoor hebben we ook iedereen nodig! En van de constructieve manier waarop ontwerpers kijken (altijd met de eindgebruiker als uitgangspunt) en van de kennis die ze hebben om effect te creëren, kunnen we nog heel veel leren! Dus dat doen we met deze samenwerking dan ook heel graag.’

‘Ontwerpers zijn sterk in het creëren van nieuwe perspectieven’

Tom Kortbeek, medeoprichter van art en design studio Fillip Studios — impact through wonder:

Wat is het bijzondere aan de ‘ontwerpende aanpak’ vanuit jullie perspectief, hoe werkt het?

‘Ontwerpers zijn over het algemeen sterk in het creëren van nieuwe perspectieven, nieuwe oplossingsrichtingen voor complexe vraagstukken. De methodiek die ze daarbij hanteren, kortweg de ‘ontwerpende’ aanpak, kan dus van meerwaarde zijn op plekken waar de dilemma’s zo groot zijn dat er nieuwe perspectieven nodig zijn, zoals de energietransitie.

Hoe dat in de praktijk werkt? Onderdeel van CxE is om te onderzoeken hoe we innovatieteams van Alliander en ontwerpers kunnen laten samenwerken. Hun proces dat ze daarbij gebruiken is vastgelegd in wat zij de 'innovatiefunnel' noemen, een stappenproces om vraagstukken te definiëren, oplossingsrichtingen te zoeken, deze te realiseren en te implementeren. We zien tot nu toe dat ontwerpers in de eerste twee stappen van waarde kunnen zijn. Dus de definitie: is dit echt de vraag, of is er nog een vraag achter de vraag? En oplossingsrichtingen: op welke manieren kunnen we de puzzel leggen om tot een oplossing te komen?

Een voorbeeld hiervan is een project rondom kabelselectie: hoe kun je sneller en veiliger de juiste elektriciteitskabels in de grond vinden? Belangrijk en gevaarlijk werk. En het kost vaak veel tijd en houdt andere werkzaamheden op. De vraag is alleen: is het een technische vraag of is het een procesvraag, of iets anders? Hierin kunnen ontwerpers, door goed door te vragen, van meerwaarde zijn om samen de juiste keuzes te maken.’

Wat zijn de plannen of uitdagingen nu, waar ligt de potentie/liggen de voornaamste kansen het komende halfjaar?

‘We willen ervoor zorgen dat de ontwerpende aanpak breed kan worden ingezet binnen Alliander. Dit betekent dat innovatieteams en medewerkers van Alliander en ontwerpers elkaar nog meer moeten vinden en begrijpen. We doen dit door het komende halfjaar zoveel mogelijk concrete samenwerkingen te creëren.

Een belangrijk aandachtsveld bij Alliander is bijvoorbeeld sociale innovatie. Tot nu toe werkte Alliander met ‘aansluitingen’, niet met het feit dat er mensen achter de aansluitingen zitten. Daar moest stroom heen en wie of wat achter een dergelijke aansluiting zat met welk gebruik was niet relevant.

Nu het stroomnet onder druk komt te staan en technische oplossingen niet altijd mogelijk zijn, moeten er andere oplossingen worden bedacht. Maar dan moet je wel weten wie er achter een aansluiting zit, hoe die keuzes maakt en hoe je samen tot nieuwe keuzes in gebruik kan komen. Ontwerpers maken altijd iets voor een gebruiker. Ik zie veel kansen om hier de komende maanden binnen Alliander mee aan de slag te laten gaan.’

Zou creativiteit/ontwerp niet een structureel onderdeel uit moeten maken van ieder bedrijf of iedere organisatie die een beetje ambitie heeft en wil blijven vernieuwen en impact maken?

‘Ja, natuurlijk! Je kunt ontwerpers voor twee dingen vragen: een product of een methode. Zo kun je een grafisch ontwerper vragen om een logo of poster en een UX-designer voor een mooie, goedwerkende interface. Je kunt een ontwerper ook vragen voor de methodiek die hij of zij hanteert: oftewel, het scherp krijgen van de vraag achter de vraag, het her-leggen van de puzzel met de bestaande puzzelstukken om tot nieuwe oplossingsrichtingen te komen, of een functie zo vormgeven dat het makkelijker gebruikt kan worden.

Dat zijn vaardigheden van ontwerpers die bij allerlei bedrijven en organisaties in diverse sectoren van pas kunnen komen. Helemaal in deze tijd waarin veel grote systemen niet meer houdbaar en duurzaam zijn en op de schop moeten.’

‘Als je kunt laten zien dat iets effect heeft, willen er snel meer meedoen’

Thijs van Exel, impactversterker bij PONT (de Publieke Ontwerppraktijk), een programma van het Ministerie van OCW, dat de impact van de ontwerpende aanpak op maatschappelijke vraagstukken vergroot.

Wat doet een impactversterker precies?

‘Een impactversterker is een rol binnen het programma PONT, dat op dit moment twaalf ontwerppraktijken volgt, waarbij een ontwerpende aanpak wordt ingezet voor maatschappelijke uitdagingen zoals armoede, mobiliteit en seksueel misbruik. Een impactversterker loopt mee, stelt vragen en doet voorstellen om het effect van de samenwerking te vergroten; denk bijvoorbeeld aan tools of reflectiesessies. De praktijk moet ook kunnen bestaan zonder impactversterker, dus het is echt een ‘extra’.’

Hoe meet jij de meerwaarde van de samenwerking precies?

‘We proberen vooral het leren over de ontwerpende aanpak in een publieke context van de grond te krijgen. Want dat is echt nodig: er gebeurt al heel veel, maar we weten nog weinig over wat werkt en waardoor.

Om dat leren mogelijk te maken ontwikkelen impactversterkers zoals gezegd allerlei interventies. Zo ontwikkel ik hier in Arnhem een tool om de impact van de ontwerpende aanpak in de energiesector zichtbaar te maken; door de betrokkenen in staat te stellen om héél precies vast te leggen waar, hoe en op wie de aanpak positieve impact heeft. Door dat bij te houden, wordt ook het verhaal van de aanpak beter onderbouwd. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een afdeling die ook het management en de directie ‘mee’ moet krijgen, om ruimte te scheppen voor een ontwerpende aanpak.’

Waar heb jij de eerste impact zien ontstaan in deze samenwerking, en waar liggen wat jou betreft de meeste kansen het komende halfjaar?

‘Ik heb de afgelopen tijd gezien hoe krachtig het is als betrokken ontwerpers en mensen vanuit de publieke sector anders leren kijken. Er werden door heel Nederland al allerlei vernieuwende (ontwerp)interventies gedaan, zoals een reeks leer- en ontwikkelpakketten voor jongeren in detentie en een inkomensvoorziening voor kwetsbare jongeren.

In Arnhem is met Creative x Energy is een ‘impactmatrix’ ontwikkeld waarmee duidelijk wordt wat de positieve effecten zijn van de ontwerpende aanpak op professionals, de teams en de hele organisatie. Er wordt ook een tool ontwikkeld waarmee je vanaf het begin van de ontwerppraktijk lessen en inzichten goed kunt laten landen in de organisatie (ook op ‘hoog’ niveau), zodat er ruimte blijft bestaan voor de ontwerpende aanpak. Daar zit wat mij betreft echte duurzame waarde. Hier hoop ik het komende halfjaar meer mee bezig te kunnen zijn.’

En is deze (meet)methode ook toepasbaar op andere samenwerkingen tussen ontwerpers en spelers uit andere sectoren die in transitie zijn?

Anders gezegd, zou creativiteit/ontwerp niet een structureel onderdeel moeten zijn van ieder bedrijf of iedere organisatie die een beetje ambitie heeft en wil blijven vernieuwen en [versneld] impact maken?

‘Ja. Het is nu nog in de ontwikkelfase maar we zijn al bezig met een plan om een bredere groep ontwerpers, belanghebbenden vanuit de gemeente en andere spelers in de energiesector te betrekken vanuit Creatief Arnhem (CA). Daar is CA het uitgelezen platform voor, als bruggenbouwer tussen maatschappelijke organisaties en de lokale creatieve industrie.

Vaak werkt het toch zo: als je kunt laten zien dat iets effect heeft, willen er meer meedoen. De uitdaging is dus om het structureel te maken. Een lab of experiment mogen doen, wil vaak nog wel lukken. Maar om de ontwerpende aanpak onderdeel te maken van beleid en inkoop, dat is echt een volgende stap. Daarin moeten we echt samen optrekken. Een mooie kans, en makkelijk zal het niet zijn. Maar dat wisten we al.’

Creative x Energy (CxE) is een publiek-private samenwerking tussen overheid en de creatieve- en energie sector. CxE is een initiatief van Creatief Arnhem en de Gemeente Arnhem, in samenwerking met Connectr en een groot aantal lokale, regionale en landelijke partners. Meer lezen? Zie ons programma.

Ontwerpers binnen Alliander - Naast Fillip Studios zijn ook andere ontwerpers actief binnen Alliander. Zo is Rosalie Apituley Artist in Residence bij netwerkbedrijf Alliander. Haar doel is om energie inzichtelijk te maken. Meer lezen? Artikel

Creatief Arnhem (CA) vertegenwoordigt als netwerkorganisatie de brancheverenigingen en georganiseerde creatieve clusters in de stad. CA functioneert als vliegwiel en zet de innovatieve kracht van Arnhemse creatieve professionals in de etalage. Daarbij focust Creatief Arnhem op de programmatische inzet van ontwerpkracht met een positieve maatschappelijke impact.

Meer lezen over Fillip Studios? https://www.fillipstudios.com/about-fillip-studios/

Meer lezen over PONT? https://www.depubliekeontwerppraktijk.nl/in-de-praktijk/